ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ (AQI 400 ਤੋਂ ਉੱਪਰ) ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਹੁਣ ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਪਾਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਲਾਉਡ ਸੀਡਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੀਂਹ ਕਿਵੇਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?
-
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾਪਣ: ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਜਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਵਾਸ਼ਪ ਬਣ ਕੇ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦਾ ਹੈ (ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ)। ਇਹ ਵਾਸ਼ਪ ਠੰਢਾ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਣਾ (Condense) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਬੱਦਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
-
ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣਾ: ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਘਣਤਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕਣ ਲਗਾਤਾਰ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-
ਮੀਂਹ: ਜਦੋਂ ਬੱਦਲ ਭਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਮੀਂਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ (ਕਲਾਉਡ ਸੀਡਿੰਗ) ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਕਲਾਉਡ ਸੀਡਿੰਗ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜੋ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
-
ਕਲਾਉਡ ਸੀਡਿੰਗ ਕੀ ਹੈ: ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉਦੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੋ ਘੱਟ-ਘਣਤਾ ਵਾਲੇ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-
ਸੀਡਿੰਗ ਸਮੱਗਰੀ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ (Silver Iodide - AgI) ਨਾਮਕ ਰਸਾਇਣਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-
ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ: ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ ਨੂੰ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛਿੜਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ 'ਕੰਡੈਂਸੇਸ਼ਨ ਨਿਊਕਲੀਆਈ' ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਘਣਾਪਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-
ਨਤੀਜਾ: ਜਦੋਂ ਬੱਦਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ ਕਾਰਨ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਮੀਂਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ:
-
ਪਹਿਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼: ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ. ਵਿਨਸਨ ਸ਼ੈਫਰਡ ਨੇ 13 ਨਵੰਬਰ, 1946 ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬੱਦਲਾਂ 'ਤੇ ਸੁੱਕੀ ਬਰਫ਼ (Dry Ice) ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਕੇ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
-
ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ: ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਡਾ. ਬਰਹਾਰਡ ਫੋਂਗੁਡ ਨੇ ਨਕਲੀ ਮੀਂਹ ਲਈ ਸਿਲਵਰ ਆਇਓਡਾਈਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
-
ਵਰਤੋਂ: ਦੁਬਈ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।