ਲਾਲ ਕਿਲੇ੍ਹ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਜਦੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਬਜ਼ਾ

ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਉੱਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਲੇਕਿਨ ਸਾਲ 1783 ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਨੂੰ ਗੋਡਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਉੱਤੇ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ (ਝੰਡਾ) ਲਹਿਰਾਇਆ ਸੀ ।
ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜੋਧਾ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜਿਆ ਅਤੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਅਹਲੂਵਾਲਿਆ ਵਲੋਂ 1783 ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਉੱਤੇ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਫ਼ਹਿਰਾ ਕੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦਾ ਤਖ਼ਤਾ ਪਲਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਉਸ ਵਕਤ 12 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘੁੜਸਵਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ 1783 ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਲਾ ਏ ਮੁਅੱਲਾ (ਲਾਲ ਕਿਲੇ) ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਬਣਾ ਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਕੂਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਦੋ ਨਾਮ ਦਿਤੇ ਸਨ । ਕਿਲਾ ਏ ਮੁਅੱਲਾ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਏ ਮੁਬਾਰਕ। ਕਿਲਾ ਬਾਹਰ ਤੋਂ ਲਾਲ ਦਿਸਦਾ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਵਕਤ ਤੋਂ ਹੀ ਹਿੰਦੁਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਚੱਲ ਪਈ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਜੋਧੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ 740 ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਣ ਦਾ ਫ਼ਰਮਾਨ ਵੀ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ ।
ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜੱਥੇਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲਿਆ ਅਤੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜਿਆ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਵੇਂ ਤਾਂ ਇਹ ਤਿੰਨੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਇਹ ਤਿੰਨੋ ਇੱਕ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਲਾਹੌਰੀ ਗੇਟ ਅਤੇ ਮੀਨਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਏ ਆਮ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਦੀਵਾਨ ਏ ਆਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਵਾਰ ਉੱਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦਾ ਕੇਸਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ਹਿਰਾਇਆ। ਅਜਿਹਾ
ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਸਰਾ ਵਲੋਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਵਲੋਂ ਸਮੱਝੌਤਾ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਨਜਰਾਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਕੋਤਵਾਲੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇਤਹਾਸ ਵਲੋਂ ਸਬੰਧਤ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿਤੀ ਗਈ ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਆਰਮੀ ਛਾਉਨੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੀਵਾਨ ਏ ਆਮ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਏ ਖਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਵਾਸੀਏ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਉੱਤੇ ਤਰੰਗਾ ਫ਼ਹਿਰਾਇਆ। ਸਾਲ 2003 ਦੇ ਦਿਸੰਬਰ ਤੱਕ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਕੈਂਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਦਾ ਜਿੰਮਾ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ।