ਹਰਿਦੁਆਰ ਭਗਦੜ: ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠਾ ਹਾਲ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਸਵਾਲ
ਹਰਿਦੁਆਰ, ਉਤਰਾਖੰਡ: 27 ਜੁਲਾਈ, 2025
ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਵਾਪਰੀ ਭਗਦੜ ਵਿੱਚ 6 ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 28 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਭਾਵੇਂ ਕਈ ਕਾਰਨ ਦੱਸੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਨੇ ਘਟਨਾ ਦੀ ਅਸਲ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਭੀੜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 'ਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦਾ ਬਿਆਨ: ਕਿਵੇਂ ਵਾਪਰਿਆ ਹਾਦਸਾ?
ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ੇਰੇ ਇਲਾਜ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਿਰਮਲਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਗਦੜ ਇਸ ਲਈ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜਲਦੀ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਜਾਣ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਤੰਗ ਰਸਤਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, "ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲੋਕ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗੇ। ਭੀੜ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਸ ਲੇਟਦੀ ਰਹੀ।"
ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੱਤ ਤੋਂ ਭਗਦੜ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ ਮਹਿੰਦਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਕਾਰਨ ਵਾਪਰੀ। ਕੁਝ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੜਕ 'ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਮੀਟਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸ਼ਾਰਟ ਸਰਕਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੰਗਿਆੜੀ ਨਿਕਲੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਫੈਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਗਦੜ ਮਚ ਗਈ।
ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਕਾਰਨ: ਭੀੜ, ਤੰਗ ਰਸਤਾ ਅਤੇ ਅਫਵਾਹ
ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ 'ਤੇ 500 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਭਗਦੜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ:
-
ਤੰਗ ਸੜਕ: ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਪੌੜੀਆਂ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਬਹੁਤ ਤੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੰਘਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
-
ਭਾਰੀ ਭੀੜ: ਸਾਵਣ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੀੜ ਸੀ, ਅਤੇ ਐਤਵਾਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਗਈ।
-
ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕਰੰਟ ਦੀ ਅਫਵਾਹ: ਸ਼ਾਰਟ ਸਰਕਟ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕਰੰਟ ਦੀ ਅਫਵਾਹ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲ ਗਈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ 'ਤੇ ਸਵਾਲ
ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀ ਅਜੇ ਜੈਸਵਾਲ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਰ ਕੀ ਪੌੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਵਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਹੋਣੀ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਐਤਵਾਰ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੌਕਸ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਖਤਮ ਹੋਈ ਕੰਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ 4.5 ਕਰੋੜ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਐਤਵਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਕੰਵਰ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਵੀ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਭੀੜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਤੁਹਾਡੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਜਿਹੇ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਕੀ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ?